Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – po okresie 123 lat rozbiorów – rozpoczęto pracę nad odbudową państwowości. Jednym z ważniejszych elementów, które miały scalać, podzielone wcześniej pomiędzy Rosję, Austrię i Prusy, ziemie było właśnie uchwalenie ustawy zasadniczej, która normowałaby najważniejsze polityczno-administracyjne kwestie. Projektów było wiele, gdyż każda z partii miała swoją własną wizję niepodległej RP. Jednak powołana Komisja Konstytucyjna przyjęła własny projekt. Debata rozpoczęła się w lipcu 1920 i zakończyła właśnie 21 marca 1921. Co ciekawe, nie przeliczono dokładnie głosów, które padły, a jedynie określono, że większość posłów była "za". Nowa konstytucja weszła w życie z dniem 1 czerwca 1921 roku.
Warto zauważyć, że pomiędzy rokiem 1919 a 1921 obowiązywały przepisy tzw. małej konstytucji, która przestała obowiązywać dopiero 11 grudnia 1922. Tak więc przez okres półtora roku II RP miała dwie konstytucje! Mała konstytucja obwiązywała jednak tylko w kwestiach dotyczących funkcjonowania Parlamentu i urzędu Naczelnika Państwa jako głowy państwa polskiego.
Ustawa z dnia 17 marca 1921 . – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1921 r., Nr 44, poz. 267) stanowiła, że Rzeczpospolita ma formę republiki demokratycznej, deklarowała zwierzchnią rolę Narodu oraz określała system rządów jako parlamentarno-gabinetowy.
Tworzyło ją siedem rozdziałów. Odwołując się do tradycji Konstytucji 3 Maja oraz konstytucji francuskich, zachowywała trójpodział władzy, choć przewagę miała władza ustawodawcza.
Władza ustawodawcza sprawowana była przez Sejm i Senat. Konstytucja nie określała liczby posłów i senatorów w sposób liczbowy. Podawała jedynie, że senatorów powinno być tylu, ile wyniesie 1/4 liczby posłów. Dopiero ordynacja wyborcza wskazała, że posłów będzie 444 (z czego jasno wynikało, że senatorów będzie 111). Sejm i Senat wybierany był w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych. Czynne prawo wyborcze mieli obywatele, którzy ukończyli: 21 lat do Sejmu, oraz 30 at do Senatu. Bierne prawo wyborcze natomiast obywatele w wieku: 25 lat do Sejmu i 40 lat do Senatu. Kadencja oby Izb trwała 5 lat. Sejm był praktycznie nierozwiązywalny – mógł go rozwiązać Prezydent, musiał jednak uzyskać kwalifikowaną większość 3/5 Senatu. Zmiana konstytucji wymagała współpracy obu Izb – musiała zostać uchwalona większością 2/3 głosów (posłów i senatorów łącznie). Inicjatywę ustawodawczą miał jedynie Sejm, a Senat mógł tylko zgłaszać weto zawieszające.
Władzę wykonawczą sprawowali: Prezydent, premier i Rada Ministrów.
Prezydent wybierany był na siedmioletnią kadencję (bezwzględną większością głosów) przez Zgromadzenie Narodowe (a więc wspólne zgromadzenie Sejmu i Senatu) i jemu był podporządkowany. Formalnie był głową państwa: zwoływał obrady Sejmu, miał prawo go rozwiązać, podpisywał ustawy, reprezentował RP poza granicami państwa, obsadzał funkcje wojskowe, stał na czele armii (choć już nie w czasie wojny), mógł wypowiadać wojnę podpisywać pokój (za zgodą Sejmu), darowywał kary. Odpowiadał za popełniane przestępstwa i sądzony był przez Trybunał Stanu (jednak tylko na wniosek Sejmu). Podpisywane przez niego akty prawne wymagały kontrasygnaty premiera i właściwego ministra. Władza prezydenta była więc znacznie ograniczona, co zresztą było zgodne z założeniami. Dopiero tzw. nowela sierpniowa z 1926 roku rozszerzyła uprawnienia
Prezydenta i rządu kosztem Parlamentu.
Rada Ministrów, na której czele stał premier, odpowiadała przed Sejmem, co znów podkreśla zwierzchność władzy ustawodawczej nad władzą wykonawczą. Mogła zostać odwołana przez Prezydenta, a poszczególni ministrowie mogli być sądzeni przed Trybunałem Stanu.
Władzę sądowniczą sprawowały niezawisłe sądy, podzielone na trzy piony: sądy powszechne z Sądem Najwyższym na czele, Sądy administracyjne (z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym), a także sądy wojskowe. Konstytucja pozostawiała dokładniejsze uregulowanie kwestii dotyczących sądownictwa ustawom zwykłym, jednocześnie przewidując jeszcze istnienie urzędu sędziego pokoju oraz Trybunału Kompetencyjnego (rozstrzygał on spory pomiędzy administracją a sądownictwem). Niezawisłość sądów rozumiano jako zakazanie jakiejkolwiek ingerencji władzy ustawodawczej i wykonawczej w orzecznictwo, a sędziowie podlegali jedynie ustawom. Sprawy orzekane były jawnie, o ile tylko nie przewidziano w przepisach inaczej. Sędziów powoływał Prezydent, a sędziów pokoju – ludność. Warto również zwrócić uwagę, że nie powołano żadnego sądu do rozstrzygania zgodności ustaw z konstytucją, jednocześnie zakazując zwykłym sądom badania konstytucyjności ustaw. Ustawa "należycie ogłoszona" była ważna i nikt nie mógł tego podważyć, nawet jeśliby była, w naszym rozumieniu, ewidentnie niezgodna z treścią ustawy zasadniczej!
Konstytucja kształtowała trójstopniowy podział administracyjny na: województwa, powiaty i gminy (miejskie i wiejskie). Stolicą była Warszawa stanowiąca odrębną jednostkę administracyjną. Duży nacisk Konstytucja kładła na samorząd terytorialny.
Poza tym zapewniała swym obywatelom: nietykalność, swobodę zachowania języka i kultury, ochronę życia, wolność, tajność korespondencji, brak cenzury, równość (m.in. zlikwidowała i zakazała przywilejów stanowych i ich oznak, czyli herbów).
Na lekcjach historii w szkole można się dowiedzieć, że przestała ona obowiązywać wraz z wejściem w życie Konstytucji Kwietniowej, czyli z dniem 24 kwietnia 1935 roku. Nie jest to jednak do końca prawda. Niektóre jej przepisy nadal obowiązywały do czasu wybuchu II wojny światowej. W pewnym stopniu opierała się na niej także Mała Konstytucja z 1947 roku.
Gdybyście byli zainteresowani przeczytaniem dokładnej treści Konstytucji z 1921 roku, podaję link, pod którym można znaleźć pełny tekst:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz