Triduum Paschalne

Już za kilka dni Wielkanoc. W naszej tradycji nie są to Święta równie „magiczne” i rodzinne, jak Boże Narodzenie, może też dlatego traktowane są przez ogół społeczeństwa troszkę po macoszemu. Że niby mamy mniej zwyczajów, że nie są takie ważne, że brakuje takiego elementu, jak Wigilia, czy choinka. Jednak dla prawdziwego chrześcijanina to właśnie Wielkanoc jest najważniejszym ze Świąt. Zanim jednak nadejdzie niedziela, ta Niedziela – czeka nas Triduum Paschalne. Na czym polega i jak je odpowiednio przeżyć? Mam nadzieję, że mój artykuł pomoże Wam to zrozumieć.

Triduum z łaciny oznacza „trzy dni” i w tym przypadku chodzi o czwartek, piątek i sobotę poprzedzające Niedzielę Wielkanocną. Dlaczego Paschalne? Oczywiście od Paschy, którą w tradycji hebrajskiej obchodzono dla uczczenia pamięci o wyzwoleniu Izraelitów spod władzy faraona. W czasach Jezusa obchodzono właściwie łącznie dwa Święta – Święto Paschy i Święto Przaśników. O znaczeniu i zwyczajach z tym związanych opowiem za chwilę, przy omawianiu liturgii Wielkiego Czwartku, z którą są bardzo ściśle związane.

Zanim jednak przejdę do dokładniejszego opisu kolejnych dni, pragnę w dużym skrócie określić, w jaki sposób dokonuje się Pascha Jezusa Chrystusa. W Wielki Czwartek przeżywamy wspomnienie ustanowienia Eucharystii i Sakramentu Kapłaństwa. W Wielki Piątek – męki na krzyżu i śmierci Jezusa. Wielka Sobota z kolei to dzień, w którym Jezus spoczywa w grobie, a my w ciszy oczekujemy Niedzieli i pokonania „ostatniego wroga” (1 Kor. 15,26: „Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć.”).

Wielki Czwartek

Wracając do Paschy, którą Jezus spożył ze swymi uczniami w wieczerniku. Wszystko działo się w Jerozolimie. Przepisy prawa nakazywały, by paschę spożyć właśnie w obrębie tego miasta, w związku z czym przybywały do niego tłumy pobożnych Żydów. Przybył i Jezus, witany radośnie przez tłumy – czego pamiątką są obchody Niedzieli Palmowej. Zgodnie z tradycją należało z tej okazji zabić baranka, przygotować przaśny chleb, owoce, warzywa, orzechy i wino. Początkowo uczniowie prawdopodobnie nie spodziewali się żadnych nadzwyczajnych wydarzeń. Wieczerza przebiegała zgodnie z przyjętymi zasadami. Dopiero od chwili, gdy Jezus udzielił błogosławieństwa chlebem i winem, możemy mówić o niezwykłym przebiegu tej uroczystości. Dotychczas łamany chleb był wśród Żydów symbolem upokorzenia. Od momentu, kiedy Jezus połamał i rozdawał chleb, mówiąc: „Bierzcie, to jest Ciało moje” – możemy mówić o chlebie jako symbolu wspólnoty z Panem. Dla chrześcijan Eucharystia jest bowiem znakiem miłości Bożej.

Kolorem dominującym w liturgii tego dnia jest biel.  Obrzędy rozpoczynają się od uroczystej procesji, po której zostaje odśpiewany hymn „Chwała na wysokości Bogu”. Następnie milkną wszystkie dzwony. Zostają zastąpione drewnianymi kołatkami. Powrócą dopiero w czasie liturgii Wigilii Paschalnej.

W Wielki Czwartek wyraźne pojawia się wyodrębnienie wydarzeń mających miejsce w wieczerniku (ustanowienie Eucharystii oraz Sakramentu Kapłaństwa) i następnie w Ogrodzie Oliwnym. Na pamiątkę ustanowienia Sakramentu Kapłaństwa dokonywane jest symboliczne obmycie nóg dwunastu wybranym parafianom

Po Eucharystii Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do tzw. ciemnicy, w której trwa adoracja. Tabernakulum pozostaje puste. Podobnie ołtarz. Gaśnie wieczna lampka.

Wielki Piątek

Wielki Piątek to jedyny dzień w roku, kiedy nie celebruje się Mszy Świętej. Ponadto tego dnia nie udziela się żadnych sakramentów poza sakramentem chorych, a i to tylko w przypadkach zagrożenia śmiercią. Wielki Piątek przepełniony jest ciszą i zadumą. Milczą dzwony i ograny, wierni biorą udział w nabożeństwie Drogi Krzyżowej…

Liturgię wielkopiątkową powinno się sprawować od godziny 15, jednak z racji praktycznych obrzędy tego dnia rozpoczynają się późnym popołudniem, a nawet wieczorem.

Kapłani i ministranci podchodzą w ciszy do – obnażonego w tym dniu – ołtarza, po czym kapłan celebrujący pada na twarz, a lud klęka na kolana.

Kolorem tego dnia jest czerwień, chociaż w rycie trydenckim kapłan zakłada czarną kapę, którą zdejmuje na czas adoracji krzyża (w czasie Komunii zakłada zaś fioletowe szaty mszalne).

Liturgia Męki Pańskiej składa się z trzech części: Liturgii Słowa, adoracji Krzyża i obrzędów Komunii.

Przez ostatnie dwa tygodnie wszystkie krzyże w kościołach były zasłonięte. To właśnie teraz, w chwili, gdy rozpoczyna się adoracja Krzyża, ukazuje się je ponownie wiernym, śpiewając słowa: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”. Wierni upadają na kolana. Wszyscy, bądź też wybrani (zależy od parafii) mogą teraz ucałować krzyż. Śpiewa się w tym czasie pieśń „Ludu, mój ludu”.

Nadchodzi czas na Komunię świętą. Należy tu zauważyć, że nie dochodzi do przeistoczenia. Rozdaje się Ciało Chrystusa, konsekrowane w Wielki Czwartek.

Na zakończenie liturgii, Najświętszy Sakrament (monstrancja przykryta jest białym welonem) zostaje przeniesiony do tzw. Grobu Pańskiego, gdzie rozpoczyna się całonocna adoracja, kontynuowana również następnego dnia.

W Wielki Piątek obowiązuje (zgodnie z kanonami 1251-1252) post ścisły oraz wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Dotyczą one osób, które ukończyły 14 rok życia, a nie przekroczyły 60 lat. 

Wielka Sobota

Wielu osobom Wielka Sobota kojarzy się z tzw. święconką. Zwyczaj ten popularny jest w Polsce i niektórych sąsiednich krajach (niektóre regiony Austrii, Słowenii i Niemiec), a korzeniami sięga prawdopodobnie czasów pogańskich. W Polsce był znany już w XIII wieku (a może i wcześniej, czego jednak źródła nie potwierdzają). Tradycyjny koszyk do święconki wypełniony jest: jajami w formie pisanek (symbol nowego życia), barankiem z masła, chorągiewką z napisem „Alleluja!”, solą kuchenną, pieprzem, chlebem, wędliną, chrzanem, ciastami świątecznymi. Ozdabia się go gałązkami bukszpanu.

Jednak to nie święconka jest kulminacyjnym punktem tego dnia. Najważniejsze jest trwanie przy Grobie Pańskim i towarzysząca temu liturgia. W godzinach porannych zalecane jest sprawowanie Godziny Czytań i Jutrzni z udziałem wiernych.

Wieczorem rozpoczyna się Liturgia Wigilii Paschalnej, która składa się z czterech części: Liturgii Słowa, Liturgii Eucharystycznej, Liturgii Światła oraz Liturgii Chrzcielnej.

Zgromadzeni w kościele wierni czekają w ciszy i ciemności, podczas gdy kapłani i służba liturgiczna zbierają się przed kościołem. To tu następuje poświęcenie ognia. Formuje się procesja na czele z kapłanem niosącym poświęcony paschał i śpiewającym „Światło Chrystusa”. Wierni, koło których przechodzi, odpalają od niego swoje świece. Kiedy, po dojściu do ołtarza, kapłan po raz trzeci pokazuje światło Chrystusa – zapalają się wszystkie światła w kościele.

Czytań tego dnia powinno być dziewięć, choć z powodów czysto praktycznych, można zmniejszyć ich ilość. Większość z nich pochodzi ze Starego Testamentu, śpiewane są Psalmy.

To właśnie tego wieczoru dochodzi do uroczystego odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych wszystkich biorących udział w Liturgii. Następnie odprawiana jest Liturgia Eucharystyczna.

Liturgię Wigilii Paschalnej kończy uroczysta Procesja Rezurekcyjna (z łac. resurrectus – zmartwychwstały), która jednak w wielu kościołach jest nadal (zgodnie z tradycją przedpoborową) celebrowana w niedzielny poranek.

Nadchodzi Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego.